नेपालको वाम राजनीति सधैं उथलपुथलपूर्ण रहँदै आएको छ। सन् २०६४ देखि २०७६ सम्मको जनयुद्ध, संविधान निर्माण र चुनावी प्रक्रियाले देशको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नयाँ मोडमा पुर्याएको थियो। तर २०७६ सालको सर्वोच्च अदालतको फैसलाले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको ऐतिहासिक एकतालाई भत्काइदियो।
यसपछि माओवादी केन्द्रले प्रचण्ड–नेपाल नेतृत्वमा आफ्नो अस्तित्व कायम गर्न खोज्यो। सत्ता प्राप्त भए पनि वैचारिक प्रभाव कमजोर भयो। अब फेरि नयाँ राजनीतिक घटनाले स्थिति फेरि उथलपुथलमा पुर्‍याएको छ। निर्वाचन आयोगमा नेकपाले पार्टीको नाम ‘कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल’ दर्ता गरेको खबरले माओवादी केन्द्रभित्र टाउको दुखाइ निम्त्याएको छ। यसको कारण केवल नामको पुनरागमन मात्र होइन, इतिहास, जनभावना र नेतृत्व असुरक्षाको पुनरावलोकन हो।
नयाँ नेकपा केवल प्रशासनिक रूपमै दर्ता नभई विचार र आन्दोलनको पुनर्जागरणको संकेत बनेको छ। यसले माओवादी केन्द्रलाई प्रश्न सोध्न बाध्य बनाएको छ: “हामी क्रान्तिको उत्तराधिकारी हौं कि सत्ता साझेदार मात्र?”
माओवादी केन्द्रले सशस्त्र संघर्षबाट संसदसम्मको यात्रा तय गर्यो। जनयुद्धको नाममा उठेको संगठन सत्ता प्राप्तिका क्रममा वैचारिक मूल्यमान्यता गुमाउँदै गयो। सत्ता प्राप्तिमा क्रान्तिको आदर्श बेचिनु यसको कमजोरी बनेको छ। नयाँ नेकपाको ‘कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल’ दर्ताले यही विरोधाभास उजागर गरेको छ। कार्यालय र कार्यकर्ताहरू भित्र प्रश्न उठ्छ: “हामीले जनयुद्धका लागि जे गर्‍यौं, त्यो सही थियो कि गलत?” यस मनोवैज्ञानिक दबावले नेतृत्व र कार्यकर्ताको टाउको दुखाइ निम्त्याएको छ।
नेपालमा “नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी” नाम ऐतिहासिक र वैचारिक शक्ति बोकेको छ। अब नयाँ नेकपाले ‘कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल’ नाम दर्ता गरेको छ भन्ने तथ्यले थप चुनौती थपेको छ। यो नाम सुन्ने बित्तिकै जनता पुरानो एकता, जनयुद्ध र क्रान्तिको स्मरण गर्छन्। त्यसैले नयाँ नेकपाको दर्ता केवल प्रशासनिक कदम होइन, जनभावना र वैचारिक पुनरागमन हो। माओवादी केन्द्रका लागि यो चुनौतीको विषय बनेको छ। नामसँग सम्बन्धित प्रतीक र इतिहासले माओवादी केन्द्रको आत्मविश्वासलाई थप चुनौती दिएको छ।
नयाँ नेकपा दर्ता हुनु भनेको वैचारिक पुनरागमन हो। यसले माओवादी केन्द्रलाई आफ्नो संसदीय दृष्टिकोण र क्रान्ति बीचको दूरी पुनः मूल्याङ्कन गर्न बाध्य बनाउँछ। जनताले नयाँ पार्टीलाई वैचारिक स्पष्टता र क्रान्तिको प्रतिनिधित्वको रूपमा हेरेमा माओवादी केन्द्रको सत्तामा टिक्ने दाबी कमजोर हुन्छ। नयाँ नेकपा र माओवादी केन्द्रबीचको द्वन्द्व केवल राजनीतिक होइन, विचार र मूल्य प्रणालीको द्वन्द्व हो।
माओवादी केन्द्र अहिले सत्ता पक्षमा छ, तर जनताको विश्वासमा कमजोर छ। भ्रष्टाचार, बेरोजगारी, सामाजिक असमानता र वर्गीय विभाजनले जनता निराश बनाएको छ। नयाँ नेकपाले यी मुद्दा उठाउँछ भने, जनताको दृष्टिमा वैकल्पिक शक्ति सिर्जना हुन्छ। यसले पुरानो नेतृत्व र नीति–निर्णयप्रति प्रश्न उठाउँछ। त्यसैले दर्ता प्रक्रियाले मात्र होइन, सम्भावित आन्दोलनले माओवादी केन्द्रको टाउको दुखाइ सिर्जना गरेको छ।
प्रचण्ड नेतृत्वको माओवादी केन्द्रले क्रान्तिको सन्देश बेचिसकेको छ। सत्ता साझेदारी, संसदीय राजनीति र गठबन्धनमा जोडिनु उनीहरूको मुख्य समस्या बनेको छ। नयाँ नेकपाले जनयुद्ध, सामाजिक न्याय र वर्गीय मुक्ति जस्ता सवाललाई प्राथमिकता दिएमा माओवादी केन्द्रको नेतृत्व संकटमा पर्छ। कार्यकर्ताहरू भित्र आत्मसन्देह र असन्तुष्टि उत्पन्न हुन्छ। नयाँ पार्टीको उदयले टाउको दुखाइ थप्दछ।
नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलन ऐतिहासिक पुनरावृत्तिले भरिएको छ। पुष्पलालको क्रान्तिकारी धारा, मदन–मोहन–मनमोहनको संस्थागत प्रयास, प्रचण्ड–बाबुरामको विद्रोही युग, र विप्लव तथा अन्य नयाँ धारा — हरेक समयमा पुरानो धार सत्तामा हुँदा नयाँ धार भूमिगत क्रान्तिबाट उदाएको छ। अहिले पनि त्यही चक्र दोहोरिएको छ।
माओवादी केन्द्रले संसद, संविधान र सत्तालाई अस्त्र बनाएको छ। तर देशको वास्तविकता यसको विपरीत छ। बेरोजगारी, मंहगाइ र वैदेशिक पलायन बढ्दैछ। नयाँ नेकपा यदि यी मुद्दामा स्पष्ट नीति ल्यायो भने माओवादी केन्द्रको अस्तित्वको प्रश्न उठ्न सक्छ। यसले पुरानो दलका नेताहरूलाई मनोवैज्ञानिक र वैचारिक दबाबमा राख्छ।
माओवादी केन्द्रसँग दुई विकल्प छन्। पहिलो, नयाँ नेकपासँग वैचारिक एकता खोज्ने। दोस्रो, प्रतिस्पर्धामा उत्रिने। तर प्रचण्ड नेतृत्वमा पहिलो विकल्प कठिन छ। त्यसैले द्वन्द्व अनिवार्य देखिन्छ। यो केवल पार्टीबीचको होइन, विचार र व्यवहारबीचको संघर्ष हो। नयाँ नेकपा दर्ताले माओवादी केन्द्रलाई केवल चुनौती दिएको छैन, तर जनता र कार्यकर्तासँगको वैचारिक सम्बन्धलाई पनि परीक्षणमा राखेको छ।
नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको दर्ता माओवादी केन्द्रको टाउको दुखाइ मात्र होइन, वामपन्थी आन्दोलनको आत्मपरीक्षण हो। अब प्रश्न केवल “कसले दर्ता गर्‍यो?” होइन, “कसले जनता, क्रान्ति र समाजको मुक्ति प्रतिको विश्वास बोक्न सक्छ?” भन्ने हो। यदि नयाँ नेकपा यही प्रश्नको जवाफ दिन सक्यो भने माओवादी केन्द्र केवल नामको पार्टी भएर बाँकी रहन्छ। ‘कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल’ दर्ता हुनुको तथ्यले टाउको दुखाइलाई अझ गहिरो बनाएको छ।